شناخت اینکه می در شعر حافظ به چه معناست و شراب چه جایگاهی در ادبیات حافظ دارد می تواند ما را به مفاهیم عرفانی یا حقیقی که حضرت حافظ بیان می‌نمودند نزدیک تر کند . از همان زمان حافظ تا به امروز در میان عرفا و اهل ادب این مسئله باب بوده است که منظور حافظ از شراب و می چیست ؟ گاهی این منظور جنبه های عرفانی و معرفتی به خود می‌گرفته و برای تثمیل از می و شراب یاد می‌شده گاهی نیز اینطور برداشت می‌شده که حضرت حافظ شراب می‌نوشیده و در اشعاری هم به این موضوع اشاره می‌کرده. در ادامه مقاله به این موضوع به صورت کامل می‌پردازیم .

چرا حافظ از می و شراب در اشعارش زیاد استفاده می کرده ؟

برای پاسخ دادن به این پرسش که چرا حافظ از شراب و می در اشعارش به زیادی استفاده می کرده باید فهم دقیقی از بستر تاریخی زیست حافظ داشته باشیم ، این شاعر بلند آوازه شیرازی که در طول عمر خود پای خود را بجز یکبار از شهر شیراز بیرون نگذاشته در پر التهاب ترین دوران تاریخی ایران زیست می کرد . پس از حمله اعراب به ایران ، ایرانیان در تلاش بودند که فرهنگ اصیل ایرانی را زنده کنند اما پس از مدتی ترکان غزنوی ، سلجوقی و خوارزمشاهی بر کشور مسلط شدند و همین تسلط ترکان مغول باعث شد تا دوران پر نفوذ اعراب به سر بیاید.

گفته اند التقاط فرهنگی شکل گرفته به نحوی بوده است که خفقانی در جامعه ایرانی بروز کرده و افراد برای اینکه بتوانند حرفشان را بزنند مجبور بودند از سلاح ایهام و تمثیل و شعر استفاده کنند . در این زمان بود که شعرای بزرگی مانند سعدی و سپس حافظ سر برآوردند و جامعه به این سمت روی آورد.

حال برگردیم به پرسش اصلی که چرا حافظ از می و شراب در اشعارش استفاده می کرد ؟ باید گفت یکی از دلایل این امر ، همین مسئله بود که مصلحت زمانه ایجاب می نمود تا حافظ حرف خودش را در قالب اشعار و تمثیل بیان کند و چون مردمان آن زمان با مفاهیم شراب خواری ، می نوشی و … آشنا بودند و برایشان دور از ذهن نبود و در چشم بخش بزرگی از جامعه ایرانی – اسلامی این عمل تقبیح شده بود ، حافظ سعی می کرد از مفاهیم و شراب و می در اشعارش بیشتر استفاده کند تا مفهوم را با تمثیل برای مخاطبانش جا بیاندازد.

چند نمونه استفاده از می و شراب در اشعار حافظ

در اینجا می خواهیم به چند نمونه از ابیات حافظ اشاره کنیم که از می و شراب در آن یاد شده تا حافظ بدین طریق مفاهیم خود را به مردم یاد بدهد.

به مِی سجّاده رنگین کن گَرت پیرِ مُغان گوید   

که سالِک بی‌خبر نَبوَد ز راه و رسمِ منزل‌ها

تفسیر و معنی این بیت : در اینجا به درستی حافظ از می و شراب استفاده نموده و گفته است اگر پیر مغان که راهنمای عرفا است و راه عرفانی را طی طریق کرده است به تو بگوید سجاده نمازت را به شراب رنگین کن ، نه نیاور چرا که او مسیر راه رفته و از انتهای راه با تو سخن می گوید.

جامِ می و خونِ دل هر یک به کسی دادند

در دایرهٔ قسمت اوضاع چنین باشد

 

تفسیر و معنی این بیت : در این بیت نیز حافظ برای اینکه بگوید قضا و قدر الهی بر آن است تا عده ای از نعمات برخوردار باشند و عده ای دیگر در فقر و فلاکت به سر می برند از این جام می به عنوان نعمات و خون دل به عنوان سختی ها یاد کرده است .

مِی خور که شیخ و حافظ و مفتی و محتسب

چون نیک بنگری همه تزویر می‌کنند

 

تفسیر و معنی این بیت : در این بیت شاید به ظاهر حافظ مخاطب خودش را به شراب خواری تشویق کرده است اما در مقابل مفهوم ریا و تزویر را می بینیم ، در اینجا حافظ می گوید هرچه می‌خواهی شراب بخور اما ریا نکن ، بنظر می رسد برای اینکه مفاهیم بد ریاکاری را نشان دهد از مفهوم بسیار بد شراب خواری استفاده نموده تا اندازه بدی عمل اول را در چشم مخاطبانش بزرگ نشان دهد.

مِی خور که صد گناه ز اغیار در حجاب

بهتر ز طاعتی که به روی و ریا کنند

تفسیر و معنی این بیت : در این بیت هم همانند ابیات فوق ، این شاعر شیرازی برای اینکه ریاکاری را در چشم مردمان ریاکار آن زمان قبیح نشان دهد از می خواری و شراب نوشی در شعرش استفاده کرده.

ترسم که صرفه‌ای نبرد روز بازخواست

نان حلال شیخ ز آب حرام ما

تفسیر و معنی این بیت : در اینجا به وضوح مشخص است که آب حرام ما کنایه از شراب دارد ، حافظ می گوید از آن روز قیامتی میترسم که نان حلال شیخ زاهد و پارسای شهر چون با ریا و تزویر آمیخته شده نتواند شراب خواری چون حافظ را دستگیری و شفاعت کند .

ما مریدان روی سوی قبله چون آریم چون

روی سوی خانهٔ خَمّار دارد پیر ما

تفسیر و معنی این بیت : در اینجا نیز حافظ به این اشاره دارد که ما مریدان طریقت ، قبله گاهمان کعبه است ولی پیرمغان که طریقت راه کرده است خمار خانه را قبله گاه خود قرار داده است . اگر ساده به این بیت نگاه کنیم حافظ ، مخاطبان را به فسق و فجور و دوری از عبادت خدا دعوت می کند اما حقیقت امر چیز دیگری است . حافظ اینجا در تلاش است تا بگوید بهتر از از ظواهر دینی فاصله گرفته و حقیقت امر را درک کنیم ، هر چند عبادت و نماز خوانی خوب است اما اگر از روی عادت و اجبار باشد ارزشی ندارد و مهم است که توامان با درک عمیق معنوی این امور انجام گیرد.

با این تفاسیر می در اشعار حافظ به چه معناست ؟

حالا به سادگی می توان درک کرد که می و شراب در اشعار حافظ معنایی جز قیاس یک عمل بد یا عملی بدتر ، کنایه از مفهومی بد ، یا برای اینکه افراد به بطن دین رجوع کنند کاربرد دارد و نمی توان معنای حقیقی و واقعی میخوری و شراب خواری را در شعر حافظ درک نمود.

4.6/5 - (185 امتیاز)
حافظ شناسی